بررسی تطبیقی مفردات جزء 23 و 24 قرآن کریم از مجمع البیان طبرسی و کشاف زمخشری

چکیده دانش مفردات، دانشی است که درباره تک واژه های قرآن از نظر ریشه شناسی، اشتقاق لغوی، دلالت بر معنی یا معانی و نیز کاربرد آنها در قرآن بحث می کند. یکی از مجاری مهم فهم قرآن، شناخت مفردات‏ و الفاظ قرآن کریم است و هر کس بخواهد از دریای بیکران قرآن بهره برد و بر عجائب آن مطلع گردد، به ناچار باید آشنا بر الفاظ و مفردات‏ آن باشد. شناخت واژه های قرآن از زمان پیامبر? وجود داشته است ، تاریخ نشان می دهد، مسلمانان عرب از پیامبر ? و نیز اهل بیت آن حضرت? در مورد واژه های قرآن پرسش می‏کردند و آن ها معنای واژه را توضیح می‏دادند، این کار در عصر صحابه و تابعین نیز رواج داشته است. در عصر اهل بیت ?نخستین کتاب در مورد «غریب القرآن» توسط محمد بن سایب کلبی کوفی از اصحاب امام باقر و امام صادق ? نوشته شده، سپس این شیوه رونق گرفت و گونه‏های متعدد پیدا کرد و در تفاسیر قرآن وارد شد و تفاسیر ادبی‏ و لغوی شکل گرفت، از جمله این تفاسیر، تفسیر مجمع البیان طبرسی است، وی بخشی از تفسیر خود را به بحث‏های اعراب و لغت اختصاص داده است. طبرسی در مجمع البیان پیش از ورود به تفسیر هر آیه، بخش مستقلی را به معنا شناسی واژه های قرآن در همان آیه با عنوان «اللغه» اختصاص داده است. از دیگر تفاسیر، تفسیر کشاف زمخشری است، وی نیز در بسیاری از موارد برای شرح و تفسیر آیات به بیان مفردات الفاظ قرآن پرداخته است. ارزش مباحث لغوی در این دو تفسیر به حدّی است که موقعیت بسیار رفیعی را در تاریخ علوم قرآنی کسب نموده اند. با توجه به اهمیت بحث مفردات از یک سو و اهمیت این دو تفسیر از سوی دیگر، بررسی نظرات این دو مفسر و مقایسه دیدگاهشان و استفاده از دیدگاه دیگر لغویان و مفسران ما را در رسیدن به معنای بهتر واژگان یاری می دهد. از نتایجی که در این تحقیق در ضمن بیان دیدگاه دو مفسر به دست آمده این است که طبرسی بیشتر معنای لغوی واژگان را بیان نموده ولی زمخشری به معنای واژه با توجه به سیاق پرداخته است. البته این بدان معنی نیست که طبرسی به سیاق آیه توجه نداشته، بلکه در بخش «المعنی» سیاق را نیز مورد توجه قرار داده است.